Jej fundatorami byli katolicka społeczność Śląska: arystokracja, dominikanie, biskup wrocławski książę elektor Franciszek Ludwik von Neuburg oraz rodzina Sobieskich. Prace budowlane prowadził mistrz murarski Benedykt Miller, wg projektu nieznanego architekta. Wystrój malarski i rzeźbiarski realizowany do 1730 jest dziełem Johanna Franza de Beckera i Jakoba Eybelwisera oraz Georga Leonharda Webera i Josefa Mangoldta. Poświęcenia kaplicy dokonał 15 lipca 1730 r. sufragan wrocławski biskup Elias […]

Jej fundatorami byli katolicka społeczność Śląska: arystokracja, dominikanie, biskup wrocławski książę elektor Franciszek Ludwik von Neuburg oraz rodzina Sobieskich. Prace budowlane prowadził mistrz murarski Benedykt Miller, wg projektu nieznanego architekta. Wystrój malarski i rzeźbiarski realizowany do 1730 jest dziełem Johanna Franza de Beckera i Jakoba Eybelwisera oraz Georga Leonharda Webera i Josefa Mangoldta. Poświęcenia kaplicy dokonał 15 lipca 1730 r. sufragan wrocławski biskup Elias Daniel von Sommerfeld, a uroczystości, które się wówczas odbyły należały do najokazalszych w barokowym Wrocławiu.

Z nawy prowadzi do kaplicy skromny barokowy portal z kutą ozdobną kratą, z motywem gorejącej kuli. Wnętrze jest wyraźnie podzielone na dwie części: niski przedsionek, z którego szeroka arkada prowadzi do właściwej część mieszczącej główny ołtarz i sarkofag. Jest ona ujęta w wolno stojące kolumny, na których wspiera się gzyms i belkowanie. W centralnym wnętrzu kaplicy, bogato ukształtowane detale architektoniczne tworzą rodzaj scenografii wykonanej z czarnego marmuru i alabastru.

W przedsionku na prawo od wejścia – w architektonicznym obramieniu ujętym przez posągi Indianina i Murzyna, symbolizujących Amerykę i Afrykę – znajduje się okazała, odlana w brązie tablica inskrypcyjna, poświęcona Czesławowi (Godfryd Schnelrad, 1742), wsparta na postaci Turka. W zwieńczeniu wizerunek św. Ludwika Beltrama, dominikańskiego misjonarza Ameryki Południowej kanonizowanego w 1671 r. Naprzeciwko przejście do południowej części transeptu, ujęte przez personifikacje Europy i Azji. W zwieńczeniu przedstawienie wybitnego dominikańskiego kaznodziei, św. Wincentego Ferreriusza i scena Sądu Ostatecznego. Przy arkadzie wprowadzającej do centrum kaplicy ustawione są rzeźby po lewej stronie św. Dominika z psem trzymającym w pysku pochodnię i herbem zakonu powyżej, po prawej św. Jacka Odrowąża, z puszką na komunikanty i figurką Marii z Dzieciątkiem. Nad nim herb współfundatora kaplicy, Johanna Antona Schffgotscha, starosty generalnego Śląska.

Po środku znajduje się ołtarz z ustawionym nań alabastrowym sarkofagiem. W mensie cztery alegoryczne grupy rzeźbiarskie: od strony lewej: potwór z siedmioma głowami, które symbolizują Siedem Grzechów Głównych:
– głowa mężczyzny- Pycha,
– głowa strusia – Chciwość,
– głowa śmiejącej się kobiety – Nieczystość,
– głowa smoka – Zazdrość,
– głowa małpy – Łakomstwo,
– głowa barana – Gniew,
– głowa kozła – Lenistwo.
Na banderoli napis Exstirpator vitiorum (Niszczyciel występków).
Na wprost wejścia leżąca postać o dwóch twarzach, męskiej i kobiecej, opleciona wężami, którą pokonuje pies – symbol dominikanów (łac. canis – pies, Domini canes – psy pańskie, jak często nazywano dominikanów), na wstędze inskrypcja Supplantator haeresum (Pogromca herezji), oraz baranek zwyciężający lwa, z napisem Terror daemonum (Postrach demonów). Ostatnia scena ukazuje kościotrupa ze złamaną kosą i napisem na wstędze Victor mortis (Zwycięzca śmierci).

Pomiędzy nimi kariatydy personifikujące Cnoty Kardynalne: Męstwo, z kolumną, Sprawiedliwość, z mieczem i wagą, Wstrzemięźliwość, z misą i wędzidłem oraz Roztropność, z lustrem i wężami.

Sarkofag zdobi 16 owalnych płaskorzeźbionych scen ujętych w akantowe obramienia. Poczynając od strony lewej na dole:

1. Św. Dominik wskrzeszający młodzieńca w obecności Czesława.
2. Św. Dominik przyjmujący Czesława do swojego zakonu i zakładający mu habit.
3. Św. Dominik, który poucza Czesława.
4. Przywitanie Czesława przez radę miasta Wrocławia.
5. Przekazanie Czesławowi kluczy do kościoła Św. Wojciecha przez biskupa Wawrzyńca.
6. Czesław wskrzeszający czterech zmarłych.
7. Czesław przepływający Odrę na swoim płaszczu.
8. Czesław głoszący kazanie.
9. Czesław dokonujący egzorcyzmów.
10. Czesław wskazujący studnię na klasztornym dziedzińcu.
11. Czesław przepowiadający Św. Jadwidze najazd Mongołów.
12. Czesław modlący się na murach Ostrowa Tumskiego.
13. Czesława chrzczący wodza Mongołów.
14. Czesław wskrzeszający utopione dziecko.
15. Śmierć Błogosławionego.
16. Czesław chroniący klasztor i kościół dominikański przed pożarem w 1570 roku.

Na rogach sarkofagu siedzą putta, które trzymają atrybuty odnoszące się do chrześcijańskich cnót zmarłego, a za ołtarzem znajduje się kamienna tablica upamiętniająca konsekrację kaplicy. Po obu stronach ołtarza, ustawione są na wolutowych konsolach figury: Ecclesia (Kościół), w szatach kapłańskich, z kielichem i dwiema księgami, z puttem dźwigającym papieską tiarę, oraz Cnoty Teologiczne, Caritas(Miłość) – kobieta z trojgiem dzieci, Fides (Wiara) – unosząca krucyfiks i Spes (Nadzieja) – z kotwicą i aniołkiem trzymającym oko Opatrzności w promieni. Poniżej pary puttów z symbolami odnoszącymi się do działalności zakonu dominikanów (biret, księga, krzyż, słońce, lilie, kałamarze i bicz). Nad ołtarzem klęczący anioł łamiący półksiężyc – symbol zwycięstwa nad islamem, z którego wyznawcami utożsamiani byli niegdyś Mongołowie. Na ścianie po prawej złocony relief Eliasza zsyłający ogień na wojska Ochozjasza, po lewej Bunt Koracha przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi. Ich tematyka jest aluzją do konfesyjnej sytuacji ówczesnego Wrocławia, w którym dominowali protestanci. Na ścianach obrazy olejne w marmurowych ramach po prawej Bł. Czesław udzielający chrztu chanowi mongolskiemu (Johann Franz de Backer, 1726, fundacja starosty generalnego Śląska Johanna Antona Schaffgotscha), po lewej Wskrzeszenie utopionego chłopca przez Czesława. (Johann Franz de Backer, 1725, fundacja królewicza Konstantego Sobieskiego). W strefie belkowania kartusz, z płaskorzeźbą ilustrującą objawienie się Czesława dominikańskiej zakonnicy, która powątpiewała w jego świętość. Powyżej w niszy figura Błogosławionego, adorującego krucyfiks, któremu towarzyszą po obu stronach popiersia najwybitniejszych przedstawicieli Zakonu Kaznodziejskiego (m.in. św. Tomasza z Akwinu, z tarczą słoneczną na piersi oraz św. Piotra z Werony, pierwszego dominikańskiego inkwizytora, ze zranioną głową). W pendentywach malowidła ukazują 12 Apostołów, a w kopule przyjęcie Błogosławionego Czesława w poczet świętych i Trójcę Świętą. W krypcie pod ołtarzem pochowane są dwie księżniczki wirtenbersko – oleśnickie, konwertytki Jadwiga (zm. 1715) i Eleonora Charlotta (zm. 1743) oraz dominikanin Czesław Schmal (zm. 1746), który kierował pracami budowlanymi. Kaplica bł. Czesława jest jedną z pięciu okazałych kaplic jakie powstały w barokowym Wrocławiu, wyróżniającą się wysokim poziomem artystycznym, bogactwem użytych form i materiałów, zwłaszcza alabastru oraz wielowątkową ikonografią.

Kościół św. Wojciecha, pomimo zniszczeń jakie przyniosła II wojna światowa, należy do najcenniejszych zabytków naszego miasta i do najpiękniejszych świątyń dominikańskich w Europie Środkowej. Zachował do dzisiaj podniosły i ascetyczny charakter, tak typowe dla średniowiecznej architektury zakonów żebraczych. Z racji trwającego nieprzerwanie od średniowiecza kultu bł. Czesława jest też jednym z najważniejszych punktów na religijnej mapie współczesnego Wrocławia i Śląska.